Veta da famiglia


Igl atun deva ei da cumprar en raubas e maglias per igl unviern. EI era da cavar truffels, e sterlisar empau puma e la mumma veva secapescha gia empustau meila. Nus vevan lu fetg bugen ils boscop ed era la meila curom. Lu vegneva ei cumprau en in per sacs tiastas, cunzun la tiasta blaua. Quei tut vegnev teniu si o el" Grümpelzimmer" ed ins era bi leds da mo saver ir o e prender. Era cumpravan nus in sac pulenta.Ins duvrava aschia buca ir mintga di en stizun. Insumma, nossa cuschina era fetg sempla mo adina buna e da magliar vein nus adina giu detgavunda. Clar, ei deva bia pulenta e lu puspei truffels cotgs, bulzani, e ris en latg. Ei deva vitier quei schinumnau kompott ed era bia salata, eba quella da tiastas. Lu deva ei mintgaton las servlas dil Feleci Job ed in ris cun tomata. En stizun dad onda Dora savevan nus cumprar ils" Alpenklüblers", ina sort ligiongia secca. Quei tagliava la mumma si el plaz sper il bab ed el parteva in tec cun nus. Nus vein dad affons giu dad entschever ualti bauld a segidar cun la mumma. Ei deva dad ir giun tschaler per truffels. e metter sura. Nus vevan lu ina platta cun lenna il bab fageva uadels lu mava quei bein da far fiug. Quella platta veva era in tscheff. Quei era lu il boiler dad aua caulda. Tut priu devan quellas instalaziuns bia lavur e jeu vegnevel adina da fulin cun quellas cazettas neras. La mumma stueva perfin lavar resti cun ina vanaun e lu vegneva ei fatg igl entir di fiug. El medem temps fageva la mumma aunc ina petta da marmor. Oz san ins sedumandar co quei pudeva tut en cun quels cundrez. Il purtar en la lenna deva era bia lavur. Lu scaldar las pegnas. Jeu saveval far quei, ei fuva da dar adatg e lu surtut metter si il bural. Leu fageva il bab la controlla e paupra sch'ins vess emblidau quei, lu fuss la calira ida dal dil tgamin siado.



Encunter igl atun vegnevan adina puspei novas en da Danis chei stetti buca bein cun nossa onda Maria. La finala han ins stuiu metter ella giu Glion el spital. La mumma ei ida giu cun la Teresina, ed era la tatta da Danis mavan giu a visitar mo ei stuevan veser che negin saveva gidar. Encunter la tuberculosa savevan ins lu far nuot e quella cara onda ha stuiu murir gia cun 42 onns. Ils ventgin d’ctober il di da sontg' Ursla anno 1938 eis ella morta. Nus essan i o Danis suenter bara tuts e jeu vesel aunc oz quei vischi ner. Ins ha gnanc astgau prender la bara en casa. direct purtau sin santeri e tgei tristezia. In bab cun tschun affons avon quei vischi.



La Teresina ei vegnida cun nus ed ils affons ein stai tier ils parents duront aschi dus onns tochen ch'igl aug Benedict ha pudiu in tec suro Las treis buobas han segidau fetg e savevan far il percasa vitier ir a scola e lu vevan la Barla e la Dicta liungas tarscholas. da far si cavels, la detga lavur. La Teresina veva ina biala rassa cotschna e quella han ins schau dar colur ner, enzatgei ch'jeu hai mai saviu capir, ch'ins sappi far. Nus eran. sis affons che mavan a scola ei deva rueida da far pensums mo ei mava.Nus havevan survegniu skis da turists ed il bab veva rugalau si els cun segidar cun cordas ect. savevan nus ir empau on Dulezi ni da vitg giu. Igl emprem temps mavan nus cun rassa cun skis pli tard haiel jeu survegniu in per caultschas ed ina jaka da skis empau da camifo.Il pli grond vitz era che ins vess mai astgau ir a scola cun caultschas da skis quei era scumandau. Jeu veval mintga unviern angina ed erel in per jamnas a casa cun febra matei pervia dil resti Da lezzas uras deva ei aunc buca medischinas ei fuva da star en a cauld e migliar" formitrol".





Il pli trest da tut ei stau da mia emprema comuniun eral jeu malsauna e hai buca saviu ir en baselgia, perfin il bab ha bargiu. El veva aunc dumandau sur Cadieli da vegnir si casa, mo quei mondi buc, ha lez detg, el steva mo tschun minutas da nus. La dumengia alva haiel jeu astgau levar e trer en la rassa alva. Las ondas ein vegnidas sin viseta a marenda l'onda Dora l'onda Pina e l'onda Philomena da Nizza.


L’emprema communiun haiel astgau far pli tard, ina dumengia damaun dallas siat, cu tut ils auters mavan a sepervergiar. Ils anno 1939, la primavera, haregiavel jeu e level dispet ir en plazza. Oz dumandass ualti mintgin tgei che qei vegli dir jeu level ir a pertgirar affons e la finala han il bab e la mumma schau ir mei si Rabius tier ina famiglia cun treis affons Jeu sun lu vegnida sissu pertgei ch'ei vegneva detg: il paun jester ha siat crustas."



ura che ils signurs Girschweilers ein stai on Lembra e han udiu da quei han els envidau en mei da vegnir tier els giu Turitg. Cun ina pulita coffra ed ina tezla vid la jaka sundel jeu ida persula cul tren tochen el liug. Jeu haiel giu in bi temps. Ei fuva la Landi dad anno 1939 e jeu hai survegniu ina carta ded ir libramein en l’exposiziun. Cul temps haiel saviu ir persula e jeu vegnevel bein ordlunder. Magari anflavel jeu intressantas caussas sco il studio dil radio leu hai jeu udiu romontsch. E buca mo quei, ei fuva miu padrin Sep Modest Nay che legeva poesias. Lu hai jeu era astgau cantar leu ed ei fuva sco in kino ins veseva mei sil maletg, quei fuva l’entschatta dalla televisiun. Bia bialas caussas haiel jeu viu e jeu sundel stada leu otg"jamnas. Igl ei stau bi. Cu jeu sundel turnada a casa veva il bab stuiu ir el militer, mo egl auxiliar, mo tuttina el ei staus en a Reinwaldhorn". El ha giu da manar entiras gruppas sils cuolms. Quei plascheva bein ad el. Pli tard ha el giu da surprender la defensiun dalla fabrica a Trun. Quei fuva Ortswehr e quei ei stau in pensum che nies bab ha adempliu cunscienziusamein iIn per onns. Entras quei survetsch haveva nies bab stuiu prender quei material a casa, sentilli sch'ei fuss stau da combatter igl inimitg stueva quei esser beinspert tut avon maun. Igl ei per cletg mai vegniu a schi lunsch. Il Heini veva giu empau marveglias tgei che seigi tut en quellas chistas, era vein nus viu co nies bab fageva excercezi cun las mascras da gas. Quei ha cazgiau il Heini, che fuva bugen in capitani da militer, dad empruar co ei fuss da duvrar quei. Naturalmein che puspei il frar pign, Eduard ha stuiu crer vidlunder e metter si ina tala per ir ad inspectar il cuma. Da quei vegneva magari teniu tschelau e gnanc la mumma tradev' ils herox per buca ver memia bia agittaziuns. Tier nus a casa fuvan nus sil curren da tut ils t il fatgs che pertuccavan la politica da quei temps.

La mumma mava la sera vi tier ils Rothmunds a tedlar las novitads el radio quels vevan numnadamein in. Nus vein giu in bia pli tard. Sur da tut quels umens da quei temps saveva la mumma ils nums e sin tgei front chei segien d’anflar. Ch'ei setracti dalla Maginot Linie ni dallas Dardanellas e quei tut cun schi paucas gasettas jeu crei che la" romontscha" vegneva inagada ad jamna.
Insumma la politica ha adina fascinau nossa mumma e quei ha magari purtau en ad ella enqual remarca, cunzun da vart dils parents. Nus vein buca pitiu duront quei temps e vein giu bien Cun las marcas da ratziun savevan nus schonglar.Nus termettevan marcas da paun al Martin da Brunnen ed el termatteva a nus caschiel. Era o el consum dil vitg nua la Salesia luvrava survegnevan nus in tec dapli, e tuttina ei vegneva partiu en.Ina pischada pintga vegneva partida en 7 purziuns . Cunzun vegneva ei magliau bia truffels cun quei che nus vevan la penda giu sper la casa da pesch. Ei veva dau ora bein. Tut la glieud che veva buca sez funs ha survegniu dalla vischnaunca ina bucada terren e stuiu urbarisar quel. Quei fuva il plan Wahlen: "mintgin dueigi segidar per che tuts hagien avunda da migliar". Quei ha dau bia lavur pinar l’ogna e far ora las cuschas. Nies bab veva il far l’enna sco hobi e ha sittau las cuschas cun dinamit e menau si casa per barschar.



" Grad mo cun truffels fuva ei empau schetg il da migliar nus vevan era bugen la tuargia.Cunquei che nus vevan la hetta vein nus era ughegiau ina gada da far sco ils grossists e schau vegnir la confitura dil Roco. Il Fuhrmann Decurtins buca dau adatg alla adressa. El ha menau quei en stizun tier l' onda Dora.Quei ha lu schon bez, si empau puorla mo nus vein giu quei schinumnau" Vierfrucht" tut unviern. Nus spetgavan adina vess sil di da s. Clau. Mintgin fageva in pign cudisch per scriver en ils paternos che nus schevan mintga sera e cun tgei, perschuasiun e lu cu ei fuva aschi lunsch vevan nus tuttina la trembletga. Eis ei ni eis ei buc.Nus vein cartiu ualti ditg en quei sogn tochen la ga ch' il Zander da Clius ha fatg s. Clau.Il Heini ha enconuschiu ils calzers, el fuva staus en Rensch a cavar truffels e veva viu leu ils medems. Essend chei vegneva buca adina cuschiu cu nus mavan a letg eis ei lu vegniu o la caussa. Quei ei stau in segn che il temps d’affonza fuva matei vargaus E tuttina nus fuvan enzugliai en in ambient da protecziun e quitau. Ei ha cuzzau biars onns tochen ch'ins ha sentiu che mintgin seigi ina personalitad persesezza. Insumma la sera deva ei differents rituals. Sche il bab sedruvava da metter nus a letg lu mava quei dabot.Sche la mumma vegneva cun nus en combra lu deva ei aunc in pugn uettas e nus savevan aunc paterlar empauet. Jeu vevel magari da lamentar che jeu seigi persula en combra ed udevel lu buca tut. Il temps d'advent era lu buca aschi pompus sco quei ch'ei gliei oz. Nus schevan empau da pli paternos e studiavan magari tgei che nus vessen per giavischs mo quels eran mudests. Nossa famiglia veva aber ina speziala quida. Nos buns enconuschents dalla hetta patertgavan da nus e nus survegnevan buns pacs sin Nadal. Quei vegneva salvau tut o en il" Grümpelzimmer" ed avon la fiasta parteva la mumma giu in tec tenor basegns. Ei deva termagls giugs e cunzun bunas caussas da migliar. Ei tunscheva magari da parter in tec cun famiglias amicablas.

In onn encunter igl atun, han la Gruppa da femnas dalla secziun da Winterthur scret, e dumandauu per Adressas da famiglias cun bia affons.Quei deva ei bia a Trun, e nus vein indicau mesiras e vegliadetgna da quels affons .Sin Nadal havein nus saviu ir alla staziun per 2 grondas canastras plein buna rauba e saviu parter ora quei. el vitg.










Quei che nus fagevan per Nadal e Daniev era las pettas cun pera.Quei era ina spezialitad da leusi. La mumma veva turriu pera il november sin pegna e quei vegneva ussa tagliau si e mischedau cun nuschs in tec vinars, e spezerias e lu purtau giu al pec Cathomen Quei deva tut ensemen ver 12 ni 15 pettas cun pera. Quei vegneva surviu da bienmaun cun in migiel röteli. Nus mettevan si pischada tgei bunas marendas. Nus mavan a cattar bienmaun plitost mo tier ils parents Per ir ir egl entir vitg fuvan ins glientir di sin via. Il suetermiezdi mavan nus tier padrins e madretschas e nus vevan in special verset. Il bab deva cunzun bia peisa sissu che nus ditgien si bei las poesias:

" Aug ed onda jeu agurel
Oz da cor in bien niev onn.
E vi er' egl onn c'arriva
star in brav e bien affon.
Che Niessegner Vus pertgiri
cun siu maun biars onns e dis
e Vus meini inagada
si tier el el sogn parvis".

Bienmaun deva ei magari 2 bials da 5 francs. Il Heini survegneva pusadas d’argien digl aug Giachen Igl Eduard survegneva in bi toc teila dal padrin da Sagogn. Il bia era quei buca teila da buobs ei deva ina biala rassa per mei. Inagada in bi vali stgir blau, e cunzun ha ei dau per mei in onn in bi costum da skis. Nus mavan era on Clius tier nos parents a cattar bienmaun. L'onda Tonia nata Fryberg era madretscha da nossa mumma.Leu era la stiva plein glieud, Ei vegneva discutau e fatg politica. cantau ed il davos astgaven nus aunc sunar in tec sil harmonium digl aug Josef.



Ils bienmauns vegnevan reparti in tec tenor basegns. En famiglia er ins solidarics. En mintga cass survegnevan ils buobs mintga atun detgas caultschas da skis, ch'ins scheva far dalla fabrica. Qei vegneva mess a quen e mintga paga vegneva ei tratg giu in ton. Ils buobs purtavan era tschops fatgs sco per carschi ei deva lu zun neginas jakas e special resti per ir cun skis. Nus eran el temps che il Mathias mava en scola secundara. Gia lu saveva el malegiar grondius mo deva ins lu aunc buca tonta peisa sin quei. Jeu mavel ella siatavla tier scolast Foppa. Il Mhatias fagieva per mei ils dessegns da geografia ect. e jeu vevel lu da far per el las soccas. Jeu sundel mai stada en scola cun Mathias. Nus fuvan treis classas ensemen a mi tuccava ei dad esser cun il Heini. Ella secundara fuven nus in sper l’ auter quei pervia dis cudischs. Ei fuva buc adina legher. Tut la classa emprendeva las poesias, mo cu ei fuva da dir si lu vegnev’ adina il Heini vidlunder matei chei fuva per il scolast era pli bi da tedlar in che veva in buna retorica, e quei veva Heini che da stuer udir co enqualin semudergiava dad emprender ordado. Nossa veta religiusa era purtada da nossa cardientscha e fidonza e surtut da la tenuta da mintga di da nos geniturs.Aschia eran ils dis ed igl onn influenzai dil ritmus dalla baselgia Il temps da scola mavan nus la damaun marvegl a messa. Inagada ad jamna fuva la messa u en. la caplutta da sontga Catrina, ni o Darvella en il sanctuari da sogn Giusep. Lu, sch'ei tucava il zenn pign savevan nus aunc durmir in tec.



La damaun avon che nus mavan ord casa schevan nus l' oraziun tuts ensemen e la mumma deva a nus l’aua benedida. Insumma avon che semmeter sin viadi ni sche nus mavan forsa in tec pli lunsch survegnevan nus l’aua benedida. La sera naturalmein vegneva ei fatg in tec pli liung La mumma scheva cun nus il Deprofundis.Magari aunc autras bialas oraziuns da pli baul Quei derivava da leu ch’els vevan in pader a Danis e quels celebravan per latin. A mi ei quei stau surviu. Inaga da ductrina, ha sur Carli Fry dumandau la classa tgi sa il Deprofundis. Alice Cavegn ha stendiu si det immediat, ella ei buca vegnida lunsch. Negin che vuleva dir si ei. En baselgia vegneva quei sburbatau che negin vess saviu emprender ei. La finala haiel astgau dir si e lu ha il sur fatg ina smarvegliada, daco che jeu sappi quei schi bein. O, gie enqualga savevel jeu era zatgei. Las dumengias mava la mumma a messa sil crest da Nossadunna. Lu vevan nus aunc buca caplon a Trun, ed ei deva mo in survetsch divin. Il bab e nus affons mavan a messa gronda. Aber igl emprem fageva nies bab aunc la barba. Quei era in pulit ritual da seser alla meisa en stiva, leu fuva ei numnadamein schon scaldau, lu savunar en e suenter mirar bein el spieghel per gie buca setigliar. Quei vegneva lu rugalau vi tut e preparau da metter a meisa per miezdi. Da gliez temps deva ei aunc buca la communiun duront messa. Quei leva dir ch’ei vegneva da lavar baul, ed ir tut da gigin giun baselgia, per sepervergiar e lu turnar a casa a solver. Savens mavan nus gia la sonda a prender penetienzia. Grad quei temps che nus eran affons da scola fuva vegniu ina gronda unda da veneraziun tier il sogntgissim cor da Jesus. Sco quei chei deva il matg in spezial ornament per igl altar da Nossadunna deva ei il zercladur per il cor da Jesus ed era spezialas devoziuns. Ei deva ils nov venderdis dil sogn cor e lu mavan nus igl emprem venderdis dil meins a pervegiar. Quei leva lu esser ina capara per vegnir pli tgunsch enta parvis.






n plazza: Duront la stad ils anno19 40 sundel jeu ida fumitgasa e quei grad suenter igl examen che era il pli igl glendisdis Pastgas. L’onda Tonia da Domat veva dau part che ses parents sapien duvrar ina buoba da pertgirar ils dus affons. Il Chrest e la Agnes Willi han pladiu mei e quei per 5 frs. il meins Jeu vevel dad ir a spass cun las duas buobas, lavar giu, lavar resti, e quei en fontauna, far il solver ect. Enqualga sentev'ins il schar encrescher per ils cars cunzun che la mumma veva scret ch'ei mondien o la hetta. Mo la finala vargava il temps dabot, e jeu anflavel era in tec amitgas e la sera saveva ins ir a rusari e lu aunc sedevertir in tec. La stad ei vargada e cu ins vegneva a casa quitavel jeu che tut seigi semidau mo ei cuzzava buca ditg e tut mava puspei siu trot. Igl onn1941 sundel turnada a Domat. Leu veva ei puspei dau ina poppa aschia che la lavur muncava buc. En tut priu ei quei stau in bien temps ussa pli tard quetel jeu ch' ins vegneva nezegiaus o bravamein. Quei unviern sundel ida ella secundara, ed il Mathias egl emprendisadi da cusunz en fabrica da ponn. Leu ha el giu sia emprema paga 25 frs. il meins. Il Mathias fageva part dall'uniun da musica e saveva sunar grondius. El sunava igl S. cornet e saveva sunar prima vista. Encuntercomi las buobas vevan zun negina autra recreaziun star a casa e far caltschiel. Ei vegneva magari discuriu a casa dils problems chei deva o Danis tier la tatta e miu padrin e in tec alla ga ha ei giu num che jeu fussi ina buna fumitgasa per els.




La primavera cu la scola ei stada finida, han ei mess mei o Danis. Igl argument, sche jeu vess vuliu ir vinavon a scola era adina il medem. Las buobas drovan buca scola secundara quellas maridan gie sowieso. Era vesevan ins quei bunamein sco temps piars ei fuva plitost d'emprender da luvrar far il percasa. Gie jeu haiel empriu leu bia era co ei fuss da ir entuorn cun ina buoba da 15 onns La tatta era gia 80 onns veglia e miu padrin in grond pedagog, e bien scolast veva sez buca giu affons, e veva pretensiuns che jeu stuevel per emprender dad ademplir.


Bein marvegl ir a messa cun la tatta, vegnir si e far solver, ina detga pulenta ed in ruog da caffe, che jeu pudevel strusch alzar e sche jeu fagevel in tac sin la tuaglia, lu deva ei oremus. Ei deva da rugalar igl jert, perver il piertg, las gaglinas.La tatta veva mess a cuar quei ha dau 12 pluscheins. Strusch che la clutscha menava quels cuava in' autra gaglina e lu vevan nus 24 da quels pigns. La tatta scheva savens jeu sundel halt heiclia. Jeu vess vuliu schubergiar, mo vevel jeu dad ir cun miu padrin sin ualer. Leu fuvan 60 pievels d’ aviuls. La pimavera deva ei da rugalar tut e metter en las patgnas. Jeu survegnevel uegls ch’jeu eral bia ga tut unflada, ed ei deva da ver quitau cu ei schamnava ch' ils aviuls sgolien buca memia ad ault per ch’ins sappi pegliar la nova schaumna. O ie, jeu vevel buc idea, co quei segi da far ed ils aviuls ein sgulai sissum il tscherscher. Leu pudeva quella pintga sprezza ded aua buca tier els, e quels ein sgulai pli lunsch quei deva puspei ina detga hudliada e jeu mavel cul tgau a bass a far ora cul fier las camischas digl aug per chel sappi ir giu Cuera sil Cussegl grond.Denton la stad savev'ins prender ora mel. Las patgnas eran grevas ed ins stueva scurlar giu ils aviuls e metter bufatg en la chista. Cun la caretta transportavan nus quei giu casa en in spezial local. Leu vegneva ei tagliau giu bufatg la tschera e mess en la maschina da sufflar ora mel. Ei ferdava bein e quella patgna astgavi'ins schlignar. Cun ils rests culava la tatta puspei tschera. Il mel vegneva emplenius giu en scatlas e preparau per la vendita.



Ils anno 1938 veva Sep Modest Nay dau en sil Cussegl grond la petiziun per che il romontsch daventi il quart lungatg nazional. Era el ei staus quel che ha scret la gramatica romontsch tudestga Era ha el scret ils cudischs da scola per nies ideom. Perquei veva el savens visetas Ramun Vieli e Stiafen Loringhet. Quei vegneva lu fatg gentar per quels signurs ed ei eran fetg cuntens cun mia cuschina e ludavan mei. Jeu fuss grad schi bugen stada fumitgasa tier els. Da quei temps fuvan ils polacs internai a Rueun ed a Tavanasa e quels vegnevan si Danis la dumengia a spass. Secapescha ch'ei miravan e sin las giuvnas ed ei deva caschun da dar ina paterlada. Els savevan in tec tudestg, mo la tatta vegneva sin finiastra e clamava lu spert siaden mei. Da quei temps ei fuva gie uiara, fuva ei era bia militer leu, mo ei deva nuot da quei dad ir giuado la sera. Ei dess aunc enqual episoda da quei temps, mo vi jeu schar esser per bien aschia ed ir vinavon cun miu raquintar.


Jeu sundel stada leu tochen il fenadur1943 e lu ida on Lembra cun il bab. Leu hai jeu saviu segidar cul bab ed ina midada ha fatg bein. Igl atun sundel turnada o Danis sufflau o mel, mess suttetg la puma e ruglau vi tut quei che fuva da far igl atun. La tatta ei ida giu Domat e miu padrin en Tuietsch a dar scola. Jeu sun ida a casa e hai entschiet a luvrar en fabrica. Ils 13 da november sun jeu ida l’emprema ga en cusunzeria e giu da numerar la tocca dalla vestgadira. Quei ei stau per menar en in tec ed era per sendisar vid quei menaschi. Jeu gudignavel 40 raps l'ura.

Bein gleiti hai jeu saviu cuser cun maschina, jeu fagevel ils dies da librocs. Nus vevan accord e per mintga dies survegnevel jeu 15 raps. Sch'ei mava bein pudevel jeu far 40 tocs en in di.Nus eran 3 che mavan en fabrica il bab sco bügler il Mathias egl emprendissadi e jeu sco spezialista da librocs.Nus eran 5 luvreras en quella partiziun, La lavur mava maun en maun mintgina sia serias. La cumpogna che fageva la pli heicla lavur, ei vegnida malsauna, e ha stuiu ir a far cura.Aschia haiel jeu giu da surprenderda far en ils sacs da libroc. Cul temps vevan ins pulita rutina. Nus vevan gie maschinas dad industria e quei mava dabot e fagieva era brav canera Schegie ch'ei fuva da far vinavon pudevan nus aunc paterlar empau e nus vevan legher la Lucrezia Defuns, la Benedicta Demund, da Darvella e bia autras, savevan las novitads dil vitg e nus bratavan o las illustradas e legevan dabot il horoscop. Naturalmein astgava negin veser quei. Magari fageva enqualina il botsch e fageva buca vinavon cu ei deva in pressant. Quei vilentava mei fetg.Per ina vevel jeu intress che la lavur mondi vinavon, e per l’autra fageva il bab ora cul fier ils librocs e sche quels vegnevan per il davos mument deva ei in detg catschem. Cul temps fagevel jeu tut las lavurs pia in entir libroc A mi plascheva ei da ver in tec variaziun. Encunter igl atun deva ei da cuser ils librocs per ils catschadurs.Quei era da far ils sacs, specialmein per metter en las patronas. Ils librocs da prers fagievan lu ils cusunz. Quei era ina lavur extra pervia dil culier. Il.Mathias ha mussau a mi da far caultschas aschia che jeu savevel far quei per tut la famiglia Quei deva lu da cuser igl entir di e la sera mava ei vinavon el medem trot Jeu seregordel aunc bein dalla emprema gada cu jeu hai giu 100 frs paga ella busta. Lu scheva la mumma ussa essen nus a metsch. Schebein quei ei stau il cass sundel jeu buca segira.



Duront la stad ei il Heini ius fumegl pign tier il Luis Schwarz sisum il vitg. Quei ei stau ina experienza per sesez, mo veva ei fatg bein e tuts savevan era buca esser on Lembra. Il Flurin ei ius en Lumnezia tier in pur. A mi ei mai vegniu detg co tut ei iu cun nos buobs mo pli tard scheva la mumma, ch’ella fagessi buca quei pli. Denton ei il temps vegnius ch’ ins sedumandava tgei via che segi da prender per dar a nos buobs la schi numnada existenza. Da quei vegneva ei discuriu bia e cunzun il bab leva profitar da tut ses enconuschents dalla hetta, ch’ eran e promts da mirar per in emprendissadi ni plazza. Il Heini dueva senz’auter far la scola mercantila. Quei ha el fatg, aber mo in onn. El seminar iromontsch ha el saviu discuorer cun Ramun Vieli e quel ha cussegliau ad el ded ir el seminari da scolasts Aschia eis ei vegniu ch'il Heini ei ius giu Domat e lu priu il num Hendri. L'onda Tonia era la sora giuvna da nossa mumma. Ella era maridada cun Peter Antoni Willi che fuva scolast ed ei habitavan a Domat. Quella famiglia ei stada biars onns in grond agid per nossa famiglia savevan gie Hendri e pli tard Eduard habitar tier els ed ir a Cuera alla scola cantonala. Nus vessen mai saviu prestar da schar ir a scola autruisa pervia dils gronds cuosts. La sonda vegnevan els lu a casa cul resti da lavar ed era per segidar cul bab vid la lenna. Ir giu las pendas cun il caret per las cuschas, ni dad ir si flutginas a pinar caglias. Ei gartegiava buca adina cul temps Quei savevan ins ir mo ver quendisch dis, e lu mo sin quei circuit che ins veva encuretg ora. Lu fageva il bab las detga luvradas per che nus hagien monas da scaldar. Era jeu mavel a gidar da far lenna, cunzun vevel jeu da trer ensemen las caglias per far la pluna. Sch'ei fuva da resgiar la blocca dalla sort era quei dramatic. Jeu capeval buca da trer grad la resgia. Lu deva ei magari ina detg comando, o je, ei fuva fadegius. Insumma il bab luvrava bugen vid la lenna e cura ch'el veva fatg ina detga pluna quitava el dad esser rechs. Ei era da capir che tuts selegravan cu ei mava encunter la fiasta da s. Giusep cu nus mavan o Darvella en caplutta ch’ins veseva las empremas enzennas da primavera, sper l'aua quellas pintgas flurs melnas.


Il di da s. Giusep fuva firau ed ei vegneva fatg in tec fiasta cul bab. La sera mava el a radunonza dall´uniun da Giuseps nua ch’el ei staus in per onns president. Nies bab fuva era in bien samariter ei veva dau in cuors cun dr. Bonadurer e quei veva plaschiu al bab aschi bein ch’el ha seperfeczionau ed ei ius giu Cuera a cuors da scolast auxiliar da samaritan aschia saveva el da ils cuors practics a Trun ed era en auters vitgs. Cun dr. Bonadurer seseva el sil töff e mava la sera si Schlans, o Danis, e tochen en Tujetsch ad instruir la glieud.Bia gadas fuva quei ferdaglia.Il bab setergieva en fetg e matteva aunc gasettas sut il tschiep per tener giu il vent. Bials schengetgs muossan la simpatia che nies bab gudeva e fetg savens ha el segidau schei deva aczidents adina vegneva ei clamau il Josef. Jeu sai auncseregurdar bein cu il Gion Bundi da Zignau ei sefatgs mal han ei stuiu metter el sin la bara, e transportar giu Glion cun il tren el car da biestga Il bab ha perfin pagau il bigliet per omisdus. Per l’auter di ei il bab turnaus a casa. Cu ins veva dad ir el spital ir cul tren giu Glion e lu a pei, tochen il spital ei deva negins taxis, tgei malengasis. Nus vein giu el medem onn il Heini ed Edu el spital cun il begl tschiec, quei deva quitaus. Per ina tema. per ils buobs, per l 'autra co far da pagar schegie che ei custava lu pauc forsa 2.50 a di. Igl Edu leva buca magliar leu quei cuosti da memia. Mintga expensa suplementara sblucava la cassa.
Quei ch’ei stau la pli gronda bun’ovra da nies bab era dad ir a vestgir ils morts. Onns ora da di e da notg han ins clamau il Josef per quei survetsch. El fageva quei cun gronda pietad e capeva era bein da consolar las familias en malencurada. Era ses patruns signurs Tuor ha el vestgiu e perfin aunc fatg la barba al miert. Dal temps ch’igl aug Felix ei staus grev malsauns en letg mava il bab mintga sera giu e rugalava el e sias plagas. Quei ha cuzzau ver 2 onns e l’onda Dora e sia famiglia ha saviu bien grau.

Continuaziun suonda: Da pli baul - nos vischins