Veta da famiglia
Igl atun deva ei da cumprar en raubas e maglias per igl unviern. EI
era da cavar truffels, e sterlisar empau puma e la mumma veva secapescha
gia empustau meila. Nus vevan lu fetg bugen ils boscop ed era la meila
curom. Lu vegneva ei cumprau en in per sacs tiastas, cunzun la tiasta
blaua. Quei tut vegnev teniu si o el" Grümpelzimmer" ed
ins era bi leds da mo saver ir o e prender. Era cumpravan nus in sac pulenta.Ins
duvrava aschia buca ir mintga di en stizun. Insumma, nossa cuschina era
fetg sempla mo adina buna e da magliar vein nus adina giu detgavunda.
Clar, ei deva bia pulenta e lu puspei truffels cotgs, bulzani, e ris en
latg. Ei deva vitier quei schinumnau kompott ed era bia salata, eba quella
da tiastas. Lu deva ei mintgaton las servlas dil Feleci Job ed in ris
cun tomata. En stizun dad onda Dora savevan nus cumprar ils" Alpenklüblers",
ina sort ligiongia secca. Quei tagliava la mumma si el plaz sper il bab
ed el parteva in tec cun nus. Nus vein dad affons giu dad entschever ualti
bauld a segidar cun la mumma. Ei deva dad ir giun tschaler per truffels.
e metter sura. Nus vevan lu ina platta cun lenna il bab fageva uadels
lu mava quei bein da far fiug. Quella platta veva era in tscheff. Quei
era lu il boiler dad aua caulda. Tut priu devan quellas instalaziuns bia
lavur e jeu vegnevel adina da fulin cun quellas cazettas neras. La mumma
stueva perfin lavar resti cun ina vanaun e lu vegneva ei fatg igl entir
di fiug. El medem temps fageva la mumma aunc ina petta da marmor. Oz san
ins sedumandar co quei pudeva tut en cun quels cundrez. Il purtar en la
lenna deva era bia lavur. Lu scaldar las pegnas. Jeu saveval far quei,
ei fuva da dar adatg e lu surtut metter si il bural. Leu fageva il bab
la controlla e paupra sch'ins vess emblidau quei, lu fuss la calira ida
dal dil tgamin siado.
Encunter igl atun vegnevan adina puspei novas en da Danis chei stetti
buca bein cun nossa onda Maria. La finala han ins stuiu metter ella giu
Glion el spital. La mumma ei ida giu cun la Teresina, ed era la tatta
da Danis mavan giu a visitar mo ei stuevan veser che negin saveva gidar.
Encunter la tuberculosa savevan ins lu far nuot e quella cara onda ha
stuiu murir gia cun 42 onns. Ils ventgin d’ctober il di da sontg'
Ursla anno 1938 eis ella morta. Nus essan i o Danis suenter bara tuts
e jeu vesel aunc oz quei vischi ner. Ins ha gnanc astgau prender la bara
en casa. direct purtau sin santeri e tgei tristezia. In bab cun tschun
affons avon quei vischi.
La Teresina ei vegnida cun nus ed ils affons ein stai tier ils parents
duront aschi dus onns tochen ch'igl aug Benedict ha pudiu in tec suro
Las treis buobas han segidau fetg e savevan far il percasa vitier ir a
scola e lu vevan la Barla e la Dicta liungas tarscholas. da far si cavels,
la detga lavur. La Teresina veva ina biala rassa cotschna e quella han
ins schau dar colur ner, enzatgei ch'jeu hai mai saviu capir, ch'ins sappi
far. Nus eran. sis affons che mavan a scola ei deva rueida da far pensums
mo ei mava.Nus havevan survegniu skis da turists ed il bab veva rugalau
si els cun segidar cun cordas ect. savevan nus ir empau on Dulezi ni da
vitg giu. Igl emprem temps mavan nus cun rassa cun skis pli tard haiel
jeu survegniu in per caultschas ed ina jaka da skis empau da camifo.Il
pli grond vitz era che ins vess mai astgau ir a scola cun caultschas da
skis quei era scumandau. Jeu veval mintga unviern angina ed erel in per
jamnas a casa cun febra matei pervia dil resti Da lezzas uras deva ei
aunc buca medischinas ei fuva da star en a cauld e migliar" formitrol".
Il pli trest da tut ei stau da mia emprema comuniun eral jeu malsauna
e hai buca saviu ir en baselgia, perfin il bab ha bargiu. El veva aunc
dumandau sur Cadieli da vegnir si casa, mo quei mondi buc, ha lez detg,
el steva mo tschun minutas da nus. La dumengia alva haiel jeu astgau levar
e trer en la rassa alva. Las ondas ein vegnidas sin viseta a marenda l'onda
Dora l'onda Pina e l'onda Philomena da Nizza.
L’emprema communiun haiel astgau far pli tard, ina dumengia damaun
dallas siat, cu tut ils auters mavan a sepervergiar. Ils anno 1939, la
primavera, haregiavel jeu e level dispet ir en plazza. Oz dumandass ualti
mintgin tgei che qei vegli dir jeu level ir a pertgirar affons e la finala
han il bab e la mumma schau ir mei si Rabius tier ina famiglia cun treis
affons Jeu sun lu vegnida sissu pertgei ch'ei vegneva detg: il paun jester
ha siat crustas."
ura
che ils signurs Girschweilers ein stai on Lembra e han udiu da quei
han
els envidau en mei da vegnir tier els giu Turitg. Cun ina pulita coffra
ed ina tezla vid la jaka sundel jeu ida persula cul tren tochen el liug.
Jeu haiel giu in bi temps. Ei fuva la Landi dad anno 1939 e jeu hai survegniu
ina carta ded ir libramein en l’exposiziun. Cul temps haiel saviu
ir persula e jeu vegnevel bein ordlunder. Magari anflavel jeu intressantas
caussas sco il studio dil radio leu hai jeu udiu romontsch. E buca mo
quei, ei fuva miu padrin Sep
Modest Nay che legeva poesias. Lu hai jeu era astgau cantar leu ed ei
fuva sco in kino ins veseva mei sil maletg, quei fuva l’entschatta
dalla televisiun. Bia bialas caussas haiel jeu viu e jeu sundel stada
leu otg"jamnas.
Igl ei stau bi. Cu jeu sundel turnada a casa veva il bab stuiu ir el
militer,
mo egl auxiliar, mo tuttina el ei staus en a Reinwaldhorn". El ha
giu da manar entiras gruppas sils cuolms. Quei plascheva bein ad el.
Pli
tard ha el giu da surprender la defensiun dalla fabrica a Trun. Quei
fuva Ortswehr e quei ei stau in pensum che nies bab ha adempliu cunscienziusamein
iIn per onns. Entras quei survetsch haveva nies bab stuiu prender quei
material a casa, sentilli sch'ei fuss stau da combatter igl inimitg
stueva
quei esser beinspert tut
avon maun. Igl ei per cletg mai vegniu a schi lunsch. Il Heini veva
giu
empau marveglias tgei che seigi tut en quellas chistas, era vein nus
viu co nies bab fageva excercezi cun las mascras da gas. Quei ha cazgiau
il
Heini, che fuva bugen in capitani da militer, dad empruar co ei fuss
da duvrar quei. Naturalmein che puspei il frar pign, Eduard ha stuiu
crer
vidlunder e metter si ina tala per ir ad inspectar il cuma. Da quei vegneva
magari teniu tschelau e gnanc la mumma tradev' ils herox per buca ver
memia bia agittaziuns. Tier nus a casa fuvan nus sil curren da tut ils
t il fatgs che pertuccavan la politica da quei temps.
La mumma mava la sera vi tier ils Rothmunds a tedlar las novitads el
radio quels vevan numnadamein in. Nus vein giu in bia pli tard. Sur da
tut quels umens da quei temps saveva la mumma ils nums e sin tgei front
chei segien d’anflar. Ch'ei setracti dalla Maginot Linie ni dallas
Dardanellas e quei tut cun schi paucas gasettas jeu crei che la"
romontscha" vegneva inagada ad jamna.
Insumma la politica ha adina fascinau nossa mumma e quei ha magari purtau
en ad ella enqual remarca, cunzun da vart dils parents. Nus vein buca
pitiu duront quei temps e vein giu bien Cun las marcas da ratziun savevan
nus schonglar.Nus termettevan marcas da paun al Martin da Brunnen ed el
termatteva a nus caschiel. Era o el consum dil vitg nua la Salesia luvrava
survegnevan nus in tec dapli, e tuttina ei vegneva partiu en.Ina pischada
pintga vegneva partida en 7 purziuns . Cunzun vegneva ei magliau bia truffels
cun quei che nus vevan la penda giu sper la casa da pesch. Ei veva dau
ora bein. Tut la glieud che veva buca sez funs ha survegniu dalla vischnaunca
ina bucada terren e stuiu urbarisar quel. Quei fuva il plan Wahlen: "mintgin
dueigi segidar per che tuts hagien avunda da migliar". Quei ha dau
bia lavur pinar l’ogna e far ora las cuschas. Nies bab veva il far
l’enna sco hobi e ha sittau las cuschas cun dinamit e menau si casa
per barschar.
" Grad mo cun truffels fuva ei empau schetg il da migliar nus vevan
era bugen la tuargia.Cunquei che nus vevan la hetta vein nus era ughegiau
ina gada da far sco ils grossists e schau vegnir la confitura dil Roco.
Il Fuhrmann Decurtins buca dau adatg alla adressa. El ha menau quei en
stizun tier l' onda Dora.Quei ha lu schon bez, si empau puorla mo nus
vein giu quei schinumnau" Vierfrucht" tut unviern. Nus spetgavan
adina vess sil di da s. Clau. Mintgin fageva in pign cudisch per scriver
en ils paternos che nus schevan mintga sera e cun tgei, perschuasiun e
lu cu ei fuva aschi lunsch vevan nus tuttina la trembletga. Eis ei ni
eis ei buc.Nus vein cartiu ualti ditg en quei sogn tochen la ga ch' il
Zander da Clius ha fatg s. Clau.Il Heini ha enconuschiu ils calzers, el
fuva staus en Rensch a cavar truffels e veva viu leu ils medems. Essend
chei vegneva buca adina cuschiu cu nus mavan a letg eis ei lu vegniu o
la caussa. Quei ei stau in segn che il temps d’affonza fuva matei
vargaus E tuttina nus fuvan enzugliai en in ambient da protecziun e quitau.
Ei ha cuzzau biars onns tochen ch'ins ha sentiu che mintgin seigi ina
personalitad persesezza. Insumma la sera deva ei differents rituals. Sche
il bab sedruvava da metter nus a letg lu mava quei dabot.Sche la mumma
vegneva cun nus en combra lu deva ei aunc in pugn uettas e nus savevan
aunc paterlar empauet. Jeu vevel magari da lamentar che jeu seigi persula
en combra ed udevel lu buca tut. Il temps d'advent era lu buca aschi pompus
sco quei ch'ei gliei oz. Nus schevan empau da pli paternos e studiavan
magari tgei che nus vessen per giavischs mo quels eran mudests. Nossa
famiglia veva aber ina speziala quida. Nos buns enconuschents dalla hetta
patertgavan da nus e nus survegnevan buns pacs sin Nadal. Quei vegneva
salvau tut o en il" Grümpelzimmer" ed avon la fiasta parteva
la mumma giu in tec tenor basegns. Ei deva termagls giugs e cunzun bunas
caussas da migliar. Ei tunscheva magari da parter in tec cun famiglias
amicablas.
In onn encunter igl atun, han la Gruppa da femnas dalla secziun da Winterthur
scret, e dumandauu per Adressas da famiglias cun bia affons.Quei deva
ei bia a Trun, e nus vein indicau mesiras e vegliadetgna da quels affons
.Sin Nadal havein nus saviu ir alla staziun per 2 grondas canastras plein
buna rauba e saviu parter ora quei. el vitg.
Quei che nus fagevan per Nadal e Daniev era las pettas cun pera.Quei era
ina spezialitad da leusi. La mumma veva turriu pera il november sin pegna
e quei vegneva ussa tagliau si e mischedau cun nuschs in tec vinars, e
spezerias e lu purtau giu al pec Cathomen Quei deva tut ensemen ver 12
ni 15 pettas cun pera. Quei vegneva surviu da bienmaun cun in migiel röteli.
Nus mettevan si pischada tgei bunas marendas. Nus mavan a cattar bienmaun
plitost mo tier ils parents Per ir ir egl entir vitg fuvan ins glientir
di sin via. Il suetermiezdi mavan nus tier padrins e madretschas e nus
vevan in special verset. Il bab deva cunzun bia peisa sissu che nus ditgien
si bei las poesias:
" Aug ed onda jeu agurel
Oz da cor in bien niev onn.
E vi er' egl onn c'arriva
star in brav e bien affon.
Che Niessegner Vus pertgiri
cun siu maun biars onns e dis
e Vus meini inagada
si tier el el sogn parvis".
Bienmaun deva ei magari 2 bials da 5 francs. Il Heini survegneva pusadas
d’argien digl aug Giachen Igl Eduard survegneva in bi toc teila
dal padrin da Sagogn. Il bia era quei buca teila da buobs ei deva ina
biala rassa per mei. Inagada in bi vali stgir blau, e cunzun ha ei dau
per mei in onn in bi costum da skis. Nus mavan era on Clius tier nos parents
a cattar bienmaun. L'onda Tonia nata Fryberg era madretscha da nossa mumma.Leu
era la stiva plein glieud, Ei vegneva discutau e fatg politica. cantau
ed il davos astgaven nus aunc sunar in tec sil harmonium digl aug Josef.
Ils
bienmauns vegnevan reparti in tec tenor basegns. En famiglia er ins
solidarics.
En mintga cass survegnevan ils buobs mintga atun detgas caultschas da
skis, ch'ins scheva far dalla fabrica. Qei vegneva mess a quen e mintga
paga vegneva ei tratg giu in ton. Ils buobs purtavan era tschops fatgs
sco per carschi ei deva lu zun neginas jakas e special resti per ir
cun
skis. Nus eran el temps che il Mathias mava en scola secundara. Gia lu
saveva el malegiar grondius mo deva ins lu aunc buca tonta peisa sin
quei.
Jeu mavel ella siatavla tier scolast Foppa. Il Mhatias fagieva per mei
ils dessegns da geografia ect. e jeu vevel lu da far per el las soccas.
Jeu sundel mai stada en scola cun Mathias. Nus fuvan treis classas ensemen
a mi tuccava ei dad esser cun il Heini.
Ella secundara fuven nus in sper l’ auter quei pervia dis cudischs.
Ei fuva buc adina legher. Tut la classa emprendeva las poesias, mo
cu
ei fuva da dir si lu vegnev’ adina il Heini vidlunder matei chei
fuva per il scolast era pli bi da tedlar in che veva in buna retorica, e
quei veva Heini che da stuer udir co enqualin semudergiava dad emprender
ordado. Nossa veta religiusa era purtada da nossa cardientscha e fidonza
e surtut da la tenuta da mintga di da nos geniturs.Aschia eran ils dis
ed igl onn influenzai dil ritmus dalla baselgia Il temps da scola mavan
nus la damaun marvegl a messa. Inagada ad jamna fuva la messa u en. la
caplutta da sontga Catrina, ni o Darvella en il sanctuari da sogn Giusep.
Lu, sch'ei tucava il zenn pign savevan nus aunc durmir in tec.
La damaun
avon che nus mavan ord casa schevan nus l' oraziun
tuts ensemen e la mumma deva a nus l’aua benedida. Insumma avon
che semmeter sin viadi ni sche nus mavan forsa in tec pli lunsch survegnevan
nus l’aua benedida. La sera naturalmein vegneva ei fatg in tec pli
liung La mumma scheva cun nus il Deprofundis.Magari aunc autras bialas
oraziuns da pli baul Quei derivava da leu ch’els vevan in pader
a Danis e quels celebravan per latin. A mi ei quei stau surviu. Inaga
da ductrina, ha sur Carli Fry dumandau la classa tgi sa il Deprofundis.
Alice Cavegn ha stendiu si det immediat, ella ei buca vegnida lunsch.
Negin che vuleva dir si ei. En baselgia vegneva quei sburbatau che negin
vess saviu emprender ei. La finala haiel astgau dir si e lu ha il sur
fatg ina smarvegliada, daco che jeu sappi quei schi bein. O, gie enqualga
savevel jeu era zatgei. Las dumengias mava la mumma a messa sil crest
da Nossadunna. Lu vevan nus aunc buca caplon a Trun, ed ei deva mo in
survetsch divin. Il bab e nus affons mavan a messa gronda. Aber igl emprem
fageva nies bab aunc la barba. Quei era in pulit ritual da seser alla
meisa en stiva, leu fuva ei numnadamein schon scaldau, lu savunar en e
suenter mirar bein el spieghel per gie buca setigliar. Quei vegneva lu
rugalau vi tut e preparau da metter a meisa per miezdi. Da gliez temps
deva ei aunc buca la communiun duront messa. Quei leva dir ch’ei
vegneva da lavar baul, ed ir tut da gigin giun baselgia, per sepervergiar
e lu turnar a casa a solver. Savens mavan nus gia la sonda a prender penetienzia.
Grad quei temps che nus eran affons da scola fuva vegniu ina gronda unda
da veneraziun tier il sogntgissim cor da Jesus. Sco quei chei deva il
matg in spezial ornament per igl altar da Nossadunna deva ei il zercladur
per il cor da Jesus ed era spezialas devoziuns. Ei deva ils nov venderdis
dil sogn cor e lu mavan nus igl emprem venderdis dil meins a pervegiar.
Quei leva lu esser ina capara per vegnir pli tgunsch enta parvis.
n
plazza: Duront la stad ils anno19 40 sundel jeu ida fumitgasa
e quei grad suenter igl examen che era il pli igl glendisdis Pastgas.
L’onda Tonia da Domat veva dau part che ses parents sapien duvrar
ina buoba da pertgirar ils dus affons. Il Chrest e la Agnes Willi han
pladiu mei e quei per 5 frs. il meins Jeu vevel dad ir a spass cun las
duas buobas, lavar giu, lavar resti, e quei en fontauna, far il solver
ect. Enqualga
sentev'ins il schar encrescher per ils cars cunzun che la mumma veva
scret ch'ei mondien o la hetta. Mo la finala vargava il temps dabot,
e jeu anflavel
era in tec amitgas e la sera saveva ins ir a rusari e lu aunc sedevertir
in tec. La stad ei vargada e cu ins vegneva a casa quitavel jeu che tut
seigi semidau mo ei cuzzava buca ditg e tut mava puspei siu trot. Igl
onn1941 sundel turnada a Domat. Leu veva ei puspei dau ina poppa aschia
che la lavur muncava buc. En tut priu ei quei stau in bien temps ussa
pli tard quetel jeu ch' ins vegneva nezegiaus o bravamein. Quei unviern
sundel ida ella secundara, ed il Mathias egl emprendisadi da cusunz en
fabrica da ponn. Leu ha el giu sia emprema paga 25 frs. il meins. Il
Mathias
fageva part dall'uniun da musica e saveva sunar grondius. El sunava igl
S. cornet e saveva sunar prima vista. Encuntercomi las buobas vevan zun
negina autra recreaziun star a casa e far caltschiel. Ei vegneva magari
discuriu a casa dils problems chei deva o Danis tier la tatta e miu padrin
e in tec alla ga ha ei giu num che jeu fussi ina buna fumitgasa per els.
La primavera cu la scola ei stada finida, han ei mess mei o Danis. Igl argument,
sche jeu vess vuliu ir vinavon a scola era adina il medem. Las buobas drovan
buca scola secundara quellas maridan gie sowieso. Era vesevan ins quei bunamein
sco temps piars ei fuva plitost d'emprender da luvrar far il percasa. Gie jeu
haiel empriu leu bia era co ei fuss da ir entuorn cun ina buoba da 15 onns La
tatta era gia 80 onns veglia e miu padrin in grond pedagog, e bien scolast veva
sez buca giu affons, e veva pretensiuns che jeu stuevel per emprender dad ademplir.
Bein marvegl ir a messa cun
la tatta, vegnir si e far solver, ina detga pulenta ed in ruog da caffe,
che jeu pudevel strusch alzar e sche jeu fagevel in tac sin la tuaglia,
lu deva ei oremus. Ei deva da rugalar igl jert, perver il piertg, las
gaglinas.La tatta veva mess a cuar quei ha dau 12 pluscheins. Strusch
che la clutscha menava quels cuava in' autra gaglina e lu vevan nus
24
da quels pigns. La tatta scheva savens jeu sundel halt heiclia. Jeu vess
vuliu schubergiar, mo vevel jeu dad ir cun miu padrin sin ualer. Leu
fuvan
60 pievels d’ aviuls. La pimavera deva ei da rugalar tut e metter
en las patgnas. Jeu survegnevel uegls ch’jeu eral bia ga tut unflada,
ed ei deva da ver quitau cu ei schamnava ch' ils aviuls sgolien buca memia
ad ault per ch’ins sappi pegliar la nova schaumna. O ie, jeu vevel
buc idea, co quei segi da far ed ils aviuls ein sgulai sissum il tscherscher.
Leu pudeva quella pintga sprezza ded aua buca tier els, e quels ein sgulai
pli lunsch quei deva puspei ina detga hudliada e jeu mavel cul tgau a
bass a far ora cul fier las camischas digl aug per chel sappi ir giu Cuera
sil Cussegl grond.Denton la stad savev'ins prender ora mel. Las patgnas
eran grevas ed ins stueva scurlar giu ils aviuls e metter bufatg en la
chista. Cun la caretta transportavan nus quei giu casa en in spezial local.
Leu vegneva ei tagliau giu bufatg la tschera e mess en la maschina da
sufflar ora mel. Ei ferdava bein e quella patgna astgavi'ins schlignar.
Cun ils rests culava la tatta puspei tschera. Il mel vegneva emplenius
giu en scatlas e preparau per la vendita.
Ils
anno 1938 veva Sep Modest Nay dau en sil Cussegl grond la petiziun per
che il romontsch daventi il quart lungatg nazional. Era el ei staus quel
che ha scret la gramatica romontsch tudestga Era ha el scret ils cudischs
da scola per nies ideom. Perquei veva el savens visetas Ramun Vieli e
Stiafen Loringhet. Quei vegneva lu fatg gentar per quels signurs ed ei
eran fetg cuntens cun mia cuschina e ludavan mei. Jeu fuss grad schi bugen
stada fumitgasa tier els. Da quei temps fuvan ils polacs internai a Rueun
ed a Tavanasa e quels vegnevan si Danis la dumengia a spass. Secapescha
ch'ei miravan e sin las giuvnas ed ei deva caschun da dar ina paterlada.
Els savevan in tec tudestg, mo la tatta vegneva sin finiastra e clamava
lu spert siaden mei. Da quei temps ei fuva gie uiara, fuva ei era bia
militer leu, mo ei deva nuot da quei dad ir giuado la sera. Ei dess aunc
enqual episoda da quei temps, mo vi jeu schar esser per bien aschia ed
ir vinavon cun miu raquintar.
Jeu
sundel stada leu tochen il fenadur1943 e lu ida on Lembra cun il bab.
Leu hai jeu saviu segidar cul bab ed ina midada ha fatg bein. Igl atun
sundel turnada o Danis sufflau o mel, mess suttetg la puma e ruglau vi
tut quei che fuva da far igl atun. La tatta ei ida giu Domat e miu padrin
en Tuietsch a dar scola. Jeu sun ida a casa e hai entschiet a luvrar en
fabrica. Ils 13 da november sun jeu ida l’emprema ga en cusunzeria
e giu da numerar la tocca dalla vestgadira. Quei ei stau per menar en
in tec ed era per sendisar vid quei menaschi. Jeu gudignavel 40 raps l'ura.
Bein gleiti hai jeu saviu cuser cun maschina, jeu fagevel ils dies da
librocs. Nus vevan accord e per mintga dies survegnevel jeu 15 raps. Sch'ei
mava bein pudevel jeu far 40 tocs en in di.Nus eran 3 che mavan en fabrica
il bab sco bügler il Mathias
egl emprendissadi e jeu sco spezialista da librocs.Nus eran 5 luvreras
en quella partiziun, La lavur mava maun en maun mintgina sia serias. La
cumpogna che fageva la pli heicla lavur, ei vegnida malsauna, e ha stuiu
ir a far cura.Aschia haiel jeu giu da surprenderda far en ils sacs da
libroc. Cul temps vevan ins pulita rutina. Nus vevan gie maschinas dad
industria e quei mava dabot e fagieva era brav canera Schegie ch'ei fuva
da far vinavon pudevan nus aunc paterlar empau e nus vevan legher la Lucrezia
Defuns, la Benedicta Demund, da Darvella e bia autras, savevan las novitads
dil vitg e nus bratavan o las illustradas e legevan dabot il horoscop.
Naturalmein astgava negin veser quei. Magari fageva enqualina il botsch
e fageva buca vinavon cu ei deva in pressant. Quei vilentava mei fetg.Per
ina vevel jeu intress che la lavur mondi vinavon, e per l’autra
fageva il bab ora cul fier ils librocs e sche quels vegnevan per il davos
mument deva ei in detg catschem. Cul temps fagevel jeu tut las lavurs
pia in entir libroc A mi plascheva ei da ver in tec variaziun. Encunter
igl atun deva ei da cuser ils librocs per ils catschadurs.Quei era da
far ils sacs, specialmein per metter en las patronas. Ils librocs da prers
fagievan lu ils cusunz. Quei era ina lavur extra pervia dil culier. Il.Mathias
ha mussau a mi da far caultschas aschia che jeu savevel far quei per tut
la famiglia Quei deva lu da cuser igl entir di e la sera mava ei vinavon
el medem trot Jeu seregordel aunc bein dalla emprema gada cu jeu hai giu
100 frs paga ella busta. Lu scheva la mumma ussa essen nus a metsch. Schebein
quei ei stau il cass sundel jeu buca segira.
Duront la stad ei il Heini ius fumegl pign tier il Luis Schwarz sisum
il vitg. Quei ei stau ina experienza per sesez, mo veva ei fatg bein e
tuts savevan era buca esser on Lembra. Il Flurin ei ius en Lumnezia tier
in pur. A mi ei mai vegniu detg co tut ei iu cun nos buobs mo pli tard
scheva la mumma, ch’ella fagessi buca quei pli. Denton ei il temps
vegnius ch’ ins sedumandava tgei via che segi da prender per dar
a nos buobs la schi numnada existenza. Da quei vegneva ei discuriu bia
e cunzun il bab leva profitar da tut ses enconuschents dalla hetta, ch’
eran e promts da mirar per in emprendissadi ni plazza. Il Heini dueva
senz’auter far la scola mercantila. Quei ha el fatg, aber mo in
onn. El seminar iromontsch ha el saviu discuorer cun Ramun Vieli e quel
ha cussegliau ad el ded ir el seminari da scolasts Aschia eis ei vegniu
ch'il Heini ei ius giu Domat e lu priu il num Hendri. L'onda Tonia era
la sora giuvna da nossa mumma. Ella era maridada cun Peter Antoni Willi
che fuva scolast ed ei habitavan a Domat. Quella famiglia ei stada biars
onns in grond agid per nossa famiglia savevan gie Hendri e pli tard Eduard
habitar tier els ed ir a Cuera alla scola cantonala. Nus vessen mai saviu
prestar da schar ir a scola autruisa pervia dils gronds cuosts. La sonda
vegnevan els lu a casa cul resti da lavar ed era per segidar cul bab vid
la lenna. Ir giu las pendas cun il caret per las cuschas, ni dad ir si
flutginas a pinar caglias. Ei gartegiava buca adina cul temps Quei savevan
ins ir mo ver quendisch dis, e lu mo sin quei circuit che ins veva encuretg
ora. Lu fageva il bab las detga luvradas per che nus hagien monas da scaldar.
Era jeu mavel a gidar da far lenna, cunzun vevel jeu da trer ensemen las
caglias per far la pluna. Sch'ei fuva da resgiar la blocca dalla sort
era quei dramatic. Jeu capeval buca da trer grad la resgia. Lu deva ei
magari ina detg comando, o je, ei fuva fadegius. Insumma il bab luvrava
bugen vid la lenna e cura ch'el veva fatg ina detga pluna quitava el dad
esser rechs. Ei era da capir che tuts selegravan cu ei mava encunter la
fiasta da s. Giusep cu nus mavan o Darvella en caplutta ch’ins veseva
las empremas enzennas da primavera, sper l'aua quellas pintgas flurs melnas.
Il di da s. Giusep fuva firau ed ei vegneva fatg in tec fiasta cul bab.
La sera mava el a radunonza dall´uniun da Giuseps nua ch’el
ei staus in per onns president. Nies bab fuva era in bien samariter ei
veva dau in cuors cun dr. Bonadurer e quei veva plaschiu al bab aschi
bein ch’el ha seperfeczionau ed ei ius giu Cuera a cuors da scolast
auxiliar da samaritan aschia saveva el da ils cuors practics a Trun ed
era en auters vitgs. Cun dr. Bonadurer seseva el sil töff e mava
la sera si Schlans, o Danis, e tochen en Tujetsch ad instruir la glieud.Bia
gadas fuva quei ferdaglia.Il bab setergieva en fetg e matteva aunc gasettas
sut il tschiep per tener giu il vent. Bials schengetgs muossan la simpatia
che nies bab gudeva e fetg savens ha el segidau schei deva aczidents adina
vegneva ei clamau il Josef. Jeu sai auncseregurdar bein cu il Gion Bundi
da Zignau ei sefatgs mal han ei stuiu metter el sin la bara, e transportar
giu Glion cun il tren el car da biestga Il bab ha perfin pagau il bigliet
per omisdus. Per l’auter di ei il bab turnaus a casa. Cu ins veva
dad ir el spital ir cul tren giu Glion e lu a pei, tochen il spital ei
deva negins taxis, tgei malengasis. Nus vein giu el medem onn il Heini
ed Edu el spital cun il begl tschiec, quei deva quitaus. Per ina tema. per ils buobs, per l 'autra co far da pagar schegie che ei custava lu
pauc forsa 2.50 a di. Igl Edu leva buca magliar leu quei cuosti da memia.
Mintga expensa suplementara sblucava la cassa.
Quei ch’ei stau la pli gronda bun’ovra da nies bab era dad
ir a vestgir ils morts. Onns ora da di e da notg han ins clamau il Josef
per quei survetsch. El fageva quei cun gronda pietad e capeva era bein
da consolar las familias en malencurada. Era ses patruns signurs Tuor
ha el vestgiu e perfin aunc fatg la barba al miert. Dal temps ch’igl
aug Felix ei staus grev malsauns en letg mava il bab mintga sera giu e
rugalava el e sias plagas. Quei ha cuzzau ver 2 onns e l’onda Dora
e sia famiglia ha saviu bien grau.
Continuaziun suonda: Da pli baul - nos vischins
|