Co mia mumma ei ida egl jester


gl ei ussa gleiti 100 onns che la Maria Catrina Nay da Danis ei ida en Svizzra franzosa en plazza. Nus savein simaginar co quei fuva complicau da far viadi da gliez temps. E lu cunzun per ina buoba da 15 onns. Ei veva dau in tec discussiuns a casa schebein la Maria Catrina duessi aunc ir in onn a scola. Dal mument che las soras pli veglias han fatg in tec liber denter sesiun a casa e sepreparau da turnar a Caux sur Montreux en plazza han tuts anflau che la tiarza feglia seigi madira avunda per far viadi. Ils 10. da settember 1905 ei il di da partenza. La mumma scolasta da lavur, e buna cusunza veva fatg ina schuba da teila cadisch empau da camifo per la feglia. Era ina geppa caulda han ei pachetau en. La coffra vev‘il bab, scrinari da mistregn, fatg a posta per la Maria Catrina. Da Danis vegneva quei purtau tochen Tavanasa e leu spetgava la posta cun crotscha e cavals.

Tgei romantica en nos egls. Con stentus da gliez temps. Tochen Glion fuva ei da carrar, e leu vegneva ei da midar ed ir cun la viafier. A mi ei buc'enconuschent en cons loghens ch'ei fuva da midar tren, era buca con ditg ch'il viadi cuzzava. La Maria Catrina deva bein adatg alla garra nua che sia coffra vegneva transportada e leu mava ella en il medem tren. Las soras da Maria Catrina, la Maria Nesa e la Maria Urschla, eran gia dus onns el hotel Palace a Caux sur Montreux.


eu era vegniu baghegiau ils anno 1902 il pli grond hotel da luxus en Svizzra. La pli gronda signeria vegnevan cheu en vacanzas e la noblezia dall'entira Europa per guder l'aria fina. Sin ina collina sur il lac Leman cun survesta sin il "Dent du midi". Naven da Montreux menava ina viafier da fem, baghegiada anno1898, tochen al destin. Naturalmein era aunc tochen sil cuolm, il "Rochers -de- Naye". Tgei faszinaziun quei stueva esser per giuvnas dad in vitget grischun, .aschia in traffic. La Maria Nesa naschida 1887 luvrava gia dus onns el hotel el service. La sora veglia plein quitau per tut ed el senn da responsabladat fageva impressiun cun siu vestgiu ner e fin scussal alv. Da quei temps vegneva ei numnau las survientas „Saaltochter“ ed ei vegneva surviu il "Table d’hôte". La sora Maria Urschla, naschida 1888, luvrava en la „lingerie“. Leu fuva ei era in plaz per la Maria Catrina. Gia l'emprema sera han ellas inspectau il plaz da lavur e mussau alla sora giuvna da muentar la manga da far cul fier e quei per franzos: "faites marcher" ed "arrêter". La signura directrice Madame Hansjacob ha beneventau la nova giuvnetta e dau las directivas per la lavur. La "lingerie" fuva in gronda e clara sala e ver in tozzel meisas da far cul fier, plaz detgavunda. Jeu hai mai udiu co las combras dil personal eran situadas. Jeu supponel el sutterran e segir combras da quater ni schizun salas sco en in institut. La gouvernanta veva da surdar las lavurs mo era da ver quitau per las giuvnas el temps liber. Quel era reduzius sin la dumengia cun ir a messa e lu ina spassegiada suentermiezdi. Savens maven ellas tuttas ensemen ina scursalada tochen giu Glion, e leu ina scadiola tee en in Tea Room e puspei anavos, matei, per pedes. Vargaus igl emprem unviern cun cuorsas da skis internazionalas e concurrenzas dad ir sin glatsch selegrava la Maria Catrina sin ch'ei vegni primavera e da saver spassegiar giu alla riva dil lac. Enqualgadas ha ella cun in per cumpognas priu si ina barca, per in franc saveven ins far quei, ed ellas sembarcavan viado sur il lac ed encunter il casti da Chillion. Tgei sentiments da libertad e carezia per la natira schi biala ein vegni svegliai cheu en quei ambient? Deva ei buca il schar encrescher per ils da casa, per l'affonza che fuva ton sco vargada?








ier la tatta en dunsena. Segir e franc deva ei muments ch'ella seregurdava da casa. Ei mava tras il tgau ad ella sco in film. Sia affonza ed il temps da scola. La Maria Catrina ei naschida ils 28 da dezember 1990, sco tiarza feglia da Mathias Nay e Maria Urschla nata Fryberg. El pign vitg da Danis vevan ils geniturs cumprau ina biala casetta e cul temps schizun engrondiu quella. Essend il bab in prima scrinari che mava perfin tochen en l'Engiadina a luvrar fuva quei stau pusseivel. Denteren vegneva ei era fatg in tec il pur. Ei deva lavur e plaschers, cun treis fegliettas en casa ei mava bein. Dus onns pli tard ha ei giu num che la Mariurschla Nay hagi survegniu in pop e quei bunamein anflau quel egl er da truffels. Il Sep Modest il desiderau fegl fuva naschius e la lavur muncava buc en casa Nay. La tatta Fryberg che steva sissum Danis segida e pren la Maria Catrina en dunsena ed aschia eis ella carschida si leu cun sia tatta.

Cun la tatta habitavan ils fegls e las feglias aunc ledigs. En quei ambient veva la Clina, sco ins scheva ad ella enqual previlegi. Ir a cuolm cun ils augs, ed igl unviern astgar seser en stiva, e tedlar empau tgei ch'ils carschi ruschanavan. Quels augs, Baseli e Balzer, Gion Giachen e Rest Antoni, mavan numnadamein a far sesiun. E quei buca mo il pli maneivel, els mavan en Frontscha sco "garçons de café". Cu ei turnavan cun in per marenghins da" Le Havre" vevan ei bia da ruschanar. co il mund seigi gronds e tgei tenuta che biars jasters han, e cunzun savevan els ch'ei detti maghia. Era quels giuvens vevan empriu in tec da far saltar la meisa. Quei fuva plitost da tener tschelau. La Clina ha empriu gia baul da ver siu agen meini sur dallas caussas ed era dalla glieud. Ella saveva bein avunda ch'ina buoba veva da quescher. Igl ei vegniu il temps da saver ir a scola e quei plascheva alla buoba. Ei deva caschun da seveser cun ses frars e soras. La famiglia era carschida sin 8 affons. Dus frars e treis soras eran pli giuvens ch'ella.



l pli bi fuva per ella, cu ei vegneva primavera. Il matg saveva ella ir si prada. Esser ora el liber e saver semiar dal lontan. Quei saveva ella schon baul, ch'era ella mondi egl jester sco ses augs. Da quei temps deva ei per il pievel grischun zun negina autra occupaziun e pusseivladad da gudignar. Il puresser fuva memia pigns per trer vi ina famiglia. Schi gleiti ch'ins era ord scola fuva ei d'encurir plazza. Il matg si prada deva ei da pertgirar, da segidar cun trer gromma . Da purtar lenna per saver far quer la pulenta sur la fueina aviarta. Il pli bugen mava ella on nuegl cun igl aug. Ina damaun fuva ina uolpetta sluitada en sper in pursepen. Tgei plascher per la Clina . Ussa veva ella l'impressiun da ver ina cumpogna. Spert perver la fomada, e far in letg lom e bien.Tgei cunfar e co far da schar saver quei sias cumpognas giu el vitg.Mo pervia da quei mavan ins buca treis uras viadi. Insumma in per dis ha ella pertgirau quei tieret. Ina damaun, cur'ch'igl aug ha emblidau da serrar igl esch nuegl, ei l'uolp scappada digl uaul siado. Il meins da matg varga spert, ei dat da fenar giu el vitg e la Clina ei adina giuado. Ses cavels brin blonds pegliavan calur el sulegl. Ils Frybergs vevan era aviuls, quei deva da prender ora mel da sufflar ora quel e ed emplenir quel en scatlas, cunzun purtar giu alla mumma in per, e seveser cun ses fargliuns.


Da miez uost fagevan ei il fagot e mavan si cuolm a fenar. Era La biestga gronda era ad alp ei deva sil pli da perver ils pors e la vacca da casa per haver il latg. La Clina mava empau digl uaul siado e veva fatg stem ch'ei detti schon pulit izuns. Ussa mava ei gleiti encunter la fiasta da s.Onna. Quei era in impurtont di, ei mavan da Danis enta Trun en prozessiun. La Clina selegrava e sperava senz'auter da saver far quei pelegrinadi. L'onda Marionna fuva buca da quei meini. Ei deva lavur si cuolm. Suentermiezdi vi pren la Clina la honta e va sigl uaul. Ella saveva bein ch‘ei detti ils pli gross izuns dad alzar si in tec las caglias. La honta ei gleiti pleina ed ella marscha cun pas liungs engiu e tier la tatta. La tatta fuva incantada e ha giu plascher e secapescha dau triev che la Clina sappi ir a s.Onna. Mo tgei surstada. tut a buffond vegn l'onda Marionna dad esch en. ed ei dat ina pulita hutliada. Ei detti buca da quei dad ir senza dumandar engiu, ed era buca liber, sco ins vegli. La buoba sto turnar ensi, ei deva da far ora ils migliacs da fein per ch'ei sappi vegnir rischlau. Puspei in siemi ch‘ei sgulaus sco ina rucla da savun el vent.

uenter quei temps da cuolm vegneva ei raccoltau tut il pusseivel, dals ers che vegneven medi a maun, ei fuva d'ir egl uaul per puaunas e buglieuls e lu deva ei da prender giu la suitga. Quei era in menaschi: glemprem far giu las borlas cun in grond tgiradur, lura far quer e struclar cun in torchel la broda, lu fuva quei aunc ditg buca finiu. L'onda Marionna spezialista en da quels fatgs metteva sur il fiug il priel grond ed ei vegneva fatg cuer uras ed uras la tuargia. Ins fageva adatg da buca far quella lavur da glina carschen. lu fuva il prighel gronds che la broda mava suro. Insumma vegneva ei dau adatg sin las enzennas dil tschiel e dar quitau cura semnar ed era raccoltar. Gl'atun era cheu pli spert che quei ch'ins patartgava ed ei fuva dad ir a scola. Daditg veva la Clina lavau sia tabla schuber e bein e preparau ils grefells. Ussa sevesev' ella stedi Cun ses fargliuns e ha era viu che sias soras pli veglias fuvan huslias en scola. La Clina emprendeva bein prendeva aber buca si grev schei'mava buca tut agradora. En scola da lavur savevan ellas ir tier sia mumma. Quella veva empriu da cusunza. e quei fuva capara per dar scola. Lezza veva bein fatg stem che la socca che la Clina veva en lavur era carschida pulit. La tatta sisum Danis veva giu compassiun cun la buoba che vegneva buca giu dal fatg cun siu caltschiel. In mument tut dapersei ha la mumma detg alla feglia tgei che seigi gest. Da quei temps stuevan ils scolars segidar en scola, purtar si la lenna da scaldar pegna, e scuar la stanza da scola. Quei mava en roda duas e duas ed era la Clina ha fatg spert e scuau schuber e bein. Suenter aunc dabot far in tec da sezuppar ni dar la setga. Tgei surstada l'autra damaun. Il scolast Schuoler fa ses sproposis. La Clina veva emblidau da scuar si il migliac da miarda. Quei detti lu buca bunas casarinas ch'emblidien da far la lavur endretg. La Clina ha giu permal e tertgau con pauc toleranza che seigi avon maun. Era dil mument ch'ella ei buca stada attenta, cura ch'il scolast declarava la geografia dal cantun Zug ha ei dau

in „strof“. Ei deva dad ir avon la classa e star en schanuglias sin in scanatsch. Insumma cul la buoba mava ils davos onns a scola quitava ella che las buobas vegnien buca animadas d'emprender. Era pli tard ha ella savens menzionau che negin devi breigia da svegliar ils talents dad ina buoba. Ei vegneva dau uras da quen mo per ils buobs, gimnastica deva ei insumma buc.

i fuva la fiasta da s.Clau che purtava ina gronda tensiun en quei temps d'unviern. Ins spitgava vess. Tgisa e sappi con bein che quei mondi da dar giu il cudischet cun nudau ils paternos che la Clina veva detg. Schegie fetg sempla la fiasta, ins selegrava. Quella damaun ei la Clina seglida giu casa e tgei surpresa.Sin meisa enamiez da tagliors cun meila e nuschs vevan ei mess la gronda canastra cun la poppa giest naschida. La Maria Antonia ils 6 da dezember 1899. Tuts che selegravan,, ed ei clamavan, a nus ha s.Clau purtau ina poppa viva. Il Sep Modest ed il Giachen mavan lu era schon a scola. La Maria fuva eunc memia pintga. Enqualga mava la Clina discus giu casa e far termagls cun ella. La Tonia ei buca stada la feglia giuvna dils Nays. Anno 1902 ei naschiu la Maria Margreta. Beinfatg che la Clina fuva si tier la tatta, fuva ella gie in pulit bagat, sco ins scheva e per segidar era ei aunc memia baul. Schegie che leu tier la tatta veva ella sias pintgas obligaziuns. Suenter magliar veva ei spert num ti buoba va o a lava giu. Vevan gie ils carschi aunc da secussegluiar denter els? Il di che l'onda Marionna metteva a levar la pasta da far paun deva ei da far las preparaziuns, ir aunc spert vi Tavanasa tier il Caduff per il lavon. Il fuorn grond en cuschina, ei veva plaz per vegn pauns.vegneva scaldaus baul la damaun e La lavur marschava bein. Sin ch'ils affons vegnevan ord scola ferdava ei schon grondius da paun frestg. Ina buna barbelada vegneva ei era aunc fatg. Il paun vegneva mess el frestg e quella ratiun teneva aschi circa in meins. Sur dal temps d'advent e las preparativas da Nadal.udev'ins lu quasi nuot. leu en quels vitgets vegneva ei strusch fatg si pigniel tier las famiglias. Plitost festivau Nadal cun ir la notg a messa e lu in bien puschegn cura ch'ins turnava a casa. Magari deva ins dapli peisa alla scumiada dagl onn. Sin Daniev vegneva ei fatg las pettas cun pera e cunzun il röteli che mintga casarina metteva dad in maun per quei di. Ils affons mavan a cattar bienmaun ed ils carschi visitavan in l'auter agurond tut il bien per igl onn niev. Nus stuein buca crer che quei pievel vevi zun neginas recreaziuns. Duront il tscheiver devi enqual caschun da star ensemen era schei fuva forsa mo d'ina radunonza da cant ni da vischnaunca. Quei ch'era a Danis fetg atractiv fuva il trer schibettas. Ils giuvens preparavan las schibas da rular dalla plaunca giuado, las femnas fagevan entiras canastras da resti plein Patlaunas per parter ora la sera als giuvens. Quei fuva ualti savens il segn ch'igl unviern seigi gleiti vargau .

a Maria Catrina era fetg tresta. Sia sora pintga la Margreta naschida 1902 fuva malsauna. Tutta breigia da saver gidar ad ella ei stada adumbatten. La cara poppa ha stuiu murir cun 11 meins. Tuts ensemen eran plein mal il cor da stuer schar murir la poppa. Il bab il Matias bargeva grossas larmas per siu affon. La Clina saveva strusch capir ei, ella veva aunc mai viu in um a bargent. E cunzun che in um schi ferm e grond sco siu bab sto bargir era per ella niev. La Maria Catrina teneva fetg ault siu bab. El era inschignus el mistregn ed era adina promts da dar cussegl en vischnaunca. Cunzun cu ei deva da baghegir scolas ni pli gronds bagetgs. El saveva era far ils plans leutier. Per sia famiglia ha el baghegiau sper la pintga casa ord il vegl faner ina flotta ustria. Ei fuva il temps chei vegneva baghegiau la viafier naven da Glion a Muster ed ei deva bia Gasts Talianers. Ils ustiers dal liug han preferiu da schar menar quels las ustrias dil vitg aschia han la famiglia Nay schau per tscheins il restaurante Bellavista sco el vegneva numnaus. Ei dumandava era dalla vischnaunca zertas novaziuns, en conex cun il baghegiar la lingia da viafier ed aschia ei vegniu baghegiau la gronda punt a Tavanasa anno 1905. Era la via si Breil .Avon menava sulet in trutg si Breil. Ins mava a Breil sur Andiast. Sin vischnaunca ei vegniu decidiu da construir in stan da sittar e quei cun ina hetta empau pli gronda che surveva sco sala da teater. Naturalmein che quei ha cuzzau bien e ditg tochen ch'glei stau pusseivel da far leu presentaziuns sin la tribuna. Aschia vargava il temps la Clina era gia en siu davos onn da scola. Ei deva examen Per quei di deva ei in niev scussal, la teila veva la mumma cumprau dalla Hermerina che vegneva mintg'onn cun sia creza. Era in per bials pindels saveven ins cumprar per cavegliar ils cavels en plat magari fageva la tatta quei cun ina borla pieun. Il di dad examen era pils gieniturs il mussament con bein ch'ils affons hagien empriu duront igl unviern. il bab Nay prendeva quei fetg serius fuva el gie era el cussegl da scola. La Clina veva cunzun empriu bein las poesias ed ha astgau ir vi davon e dir si. Daners fan la fatschenta depi biars tschentaners. Beati possedenti daners daners daners. Quei fuva la davosa strofa ed il bab ha fatg siu comentari "l'argent fait tout". Quei ha la buoba mai emblidau.

 

1906 emprendissadi a Caux.

ia in onn fuva vargaus che la Clina era en svizzra franzosa ed ella discureva schon bein il lungatg. Essend era bia giuvnas oriundas dal contuorn era quei tut natural che las grischunas emprendevan spert il franzos. La Maria Catrina haveva bien streh per la lavur da glättra e la gouvernante ha dumandau schebein ella less far quei emprendissadi. Las treis soras han secussegliau ed ein promtas da quei. Naven digl october anno 06 tochen anno 07 ha quei cuzzau. Da quei temps deva ei buca grondas reglas per emprender in mistregn era buca scola denteren. Per la veta eis ei aber stau da grond avantatg per la Maria Catrina da ver ils attestats che documenteschan sia lavur e surtut la gronda premura per siu mistregn. Il temps mava sco da sgular. Las guivnas sesentevan bein en quei ambient e la Maria Catrina fuva legra e savens messa si da far in spass. Aschia era quei di ch'il directur veva surpassau il termin da dar la paga. Cun ina corda ligia la stoda buoba sia buorsetta vid la cazzola e cura ch'il prinzipal vegn per dar il bien di seglia el grad cul tgau lien. El ha priu quei avis cun humor ed in'ura pli tard vevan ellas la busta cun la paga.
Las pagas eran pli che modestas. Il davos dil meins vegneva ei mess ensemen il gudogn 5 francs salvavan ellas rap de tastga sin treis. Tschei vegneva tarmess a casa. con leds che ils da casa fuvan per quei agid, ei savens vegniu menzionau pli tard, Donn e puccau ch'ei exista zun neginas brevs da tut quels temps. Ellas ei barschadas dagl incendi d'anno 24 a Danis.
La stad era nundetg biala en quella contrada, il lag tarlischava ei fageva queidas da far enqual excursiun. La dumengia mavan ellas a pei giu a Glion e da leu cun la funiculara grad alla riva dal lag.Sembarcar viado sur las undas ina flotta cumpignia quei plascheva alla Clina. buca tec tema, gnanc da patertgar che negin saveva senudar.. Ina gada vevan ellas tuttina ughegiau dad ir memia lunsch e vegnidas en via ad in grond bastiment che cursava. Nunpusseivel da vegnir dad ir ord via ed il capitani tibava e deva segns. Pir ch ellas sespruaven dad ir naven e meins chei mava. Vonzei ei in matros descendius dal bastiment e vegnius en sia barca e menau quella al port. Da quels eveniments fagevan buca panzar las guivnas ellas luvravan cun anim e curascha duront l'entira jamna e selegravan dad ina nova aventura.
Ei deva magari era discussiuns denter l'entira equipa dalla glätti, las giuvnas dalla svizzra franzosa eran empau pli svilupadas che nossa giuvnas dalla tiara, insumma dal fatg dad Adam ed Eva vevan ellas differents meinis. Quei era tuttina alla Clina nus vein empriu quei aschia e basta.En in senn fuvan ellas tenidas dalla superiura empau sco en in institut.

Pli tard cura ch'ei fuvan leu schon daditg ed enconuschevan il menaschi s'intressavan ellas schon era empau dals Gasts. e levan saver pertgi ch'ei seigi da far ton cul fier. Quei ei vegniu surviu inagada alla Maria Catrina. Ella veva fatg ora cul fier ina bellezia Blusa d'ina signura e num da Diu fatg in tac lien. Quei saveva tgunsch schabegiar cun quels fiars da cotgla. Tgei far? da dir quei alla gouvernanta ughegiava ella buc.
Ella va directamein tier quella signura e sesculpescha cun tutta maniera, quella ha giu capientscha per la giuvna Ella hagi aunc pli blusas e quei siegi buca nausch. da sesvolver e da saver seriscuder ha quella generaziun empriu exemplaricunamein
Duront igl' unviern deva ei el hotel bia variaziun per ils Gasts. Ei deva ina sala da conzert e vegneva menau si opras.
Lu deva ei bals en la grondiusa sala e leu vesevan las giuvnas mintgaton co ei mava tier. La Clina veva anflau ora ch'ins saveva ir sin tetg e laghegiar giuaden co ei vegneva saltau. La Clina tertgava sch'ella duvrass in vestgiu liung vess ella bugen in verd reseda. Era quei ei stau plitost in siemi d'ina giuvna plein veta e plans per il futur.


caschun da vacanzas a Glion igl onn 2001 cun miu consort haiel saviu veser il hotel a Caux e siu contuorn. Nus essan stai impressionai dad in tal baghetg e vein saviu visitar las salas e hallas da quei hotel. Cunzun la sala da magliar ch'ei aunc oz en el medem stil ei fetg biala. era han ins aunc pusseivladad da veser fotos e antiquitats da gliez temps. Naturalmein che la casa ei adatada uss ad in auter survetsch. Ei era gleiti tschun onns che las giuvnas Nay luvravan a Caux ed il temps ei cheu nua ch'ei patratgan da far ina midada. Quasi adina cura ch'ina gouvernanta midava plazza era ella sissu da saver prender cun ella bunas luvreras. Las giuvnas Nay han giu nuot encunter, ed ein promntas dad ir a Friedrichshafen.


Quei ha dau in pulit menaschi aber era dau caschun da far ina viseta a casa. Il mars 1910 ei ellas semessas sin viadi ed a casa han ei selegrau da ver las feglias in temps entuorn els. Ei veva midau debia enteifer quels tschun onns. Las poppas, la Maria e la Tonia fuvan gia flottas buobas ed ils frars eran carschi allas soras sur il tgau ora. Il Giachen sepreparava dad ir suenter scola giul Plantahof, veva el gie el senn da far il pur.
Il Sep Modest ers staus duront igl unviern enta Trun a scola secundara, la suletta da gliez temps lunsch entuorn. El veva buns talents ed ils gieniturs ein dil meini ch'el sappi vegnir scolast. Aschia eis el ius quei atun giu Cuera el seminari da scolasts.


Las giuvnas han preparau sias valischas. Ei deva da lavar e rugalar si il veder ed era far empau camischas novas. Aschia ina lischiva era lavur da strapaz. Quei vegneva mess a lomia il resti. L'auter di vegneva ei suvanau tut a maun e mez en in curte cun in fest ch’ins saveva alzar ora. Lu vegneva ei bugliu tschendra e fiers surengiu. Suenter chei veva tratg avunda savev 'ins lavar ora il resti e pender si. Lu entschaveva la lavur da Maria Catrina che fageva ora cul fier tut bein ed en uorden.

Denteren mava ella ora sin lautget da sia casa paterna e bargeva larmas dal schar encrescher per il lag Leman. Ad ella pareva tut aschi pign e stretg. Perquei fuva ella tuttina fetg attaschada als ses e veseva mintga di con hefti che la veta fuva.




In tec allaga deva ei da semetter sin viadi. Aunc adina cun la crotscha da posta tochen Glion. Leu savevan Ellas completar la garderoba. In vestgiu niev, quei deva ei caschun da cumprar tier ils Zinslis en stizun da vestgadira. Leu astgavan ellas encurir ora il pli nezzessari aber era in bi capi. La Maria Catrina ha encuretg ora in capi cun in matget da tschereschas cotschnas. el fageva biala parada. Il bab che luvrava da scrinari e marcadont da lenna veva lu cunterquen cun quella fatschentaa. Lu era ei moda dad adina purtar sin tgau ed ils vestgius eran liungs tochen giun plaun,gi e els stuevan cuvierer igl ies rodun dalla comba. Suenter da quei, cu la mumma ha scret allas feglias egl jester ha ella menzionau ch'ei vessi forsa dau in capi pli favoreivel. Quel veva custau 5 francs.


gl avrel 1910 ein ellas entradas en plazza en il Kurgarten hotel a Friederichshafen. La Maria Catrina fuva leda. Ellas habitavan puspei sper in lag ei fuva il temps sil pli ault cun la signeria. Ei fuva era aunc il temps da retgs e princessas ei dava caschun da veser novaziuns e perfin il Graf Zepellin. En caussa dalla lavur midava ei buca fetg era la superiura fuva la medema sco a Caux. Mo fuva la Maria Catrina ussa" Oberglättra " ed ella saveva reparter las lavurs e veva lu da far ora cul fier las caussas las pli heiclias. Siu hotel fuva Kaiserlicher Hoflieferant. Ei era ina gronda distincziun per in hotel d'astgar purtar quei num. Era risdava la mumma ch'ellas hagien viu il Kaiser Wilhelm da tiara Tudestga. Pudein nus s'imaginar tgei traffic quei deva e bia da veser cura che quel mava sin viadi. Era fuva quel en cumpignia cun las damas da lezzas uras empau discret, mo las giuvnas dalla lingeria vevan spert in egl sin las toilettas da quellas dunnas e pudevan buca ludar avunda las crinolinas e lu ils capials ed ils ridiculs e Parisols. Savens ha nossa mumma ruschanau che quei seigi stau il pli reh temps cun la signeria e noblezia. Aschi bi seigi ei mai stau pli. Oz sedamondel jeu daco che quei cuntentava lu quei pievel che veva da luvrar daven da la damaun tochen la sera - Veser tut quei hantieri deva schon satisfacziun. Ni sminavan ei bein che davos la fassada fuva ei era buc'adina tut.

as dumengias cura ch'ei fuva liber deva ei caschun da far ina spassegiada e cunzun prender si ina barca e far ina scuorsa sur il lag da Constanza. Quei plascheva nundetg alla Maria Catrina ed ella ha era spert anflau cumpognas da quei gust. Mo cun l'aura da quei liug era ella aunc buca enconuschenta ed inagada ch'ellas ein idas tochen vi da l'autra vart a Langenarge han ei buca ditgau digl urezi. Ellas ei vegnidas ella dracca e giu breigia da vegnir a riva. Ei vesevan trasora vi leu sin terassa dil hotel la sora la Nesa che mava vi e neu e fagieva smanis ed ei savevan buca daco. Cura ch'ellas ein arrivadas ein ellas vegnidas sissu, ed ei ha dau oremus. Il bi vestgiu da moussline laine da Maria Catrina era ius ensemen e vegnius cuorts. tutta breigia da far cul fier ei stada vana.


Tenor raquintar da Maria Catrina ha ella beingleiti empriu d'enconuscher leu in giuven tudestg. Quei era buc'aschi sempel vevan las mattas da passentar il temps liber ensemen sco ina famiglia. Zacu ha ei dau caschun da dar ina brevetta alla giuvna preferida. Els ein sevesi in per gadas. Josef Müller ha plaschiu alla Maria Catrina ed els ein s'empermess cu la giuvna veva 20 onns. Igl ei suondau in bi temps ina amicezia cordiala e seriusa ed ei dava visetas vice versa, u cheu ni en tiara tudestga. Savens eis ella ida tochen Stuttgart nua che il Josef fagieva militär. Pertgei el leva daventar officier.
Els han scret in l'auter era cura che la giuvna ha midau plazza ed ei ida anno 12 a Matten sper Interlaken a far sessiun. Pli tard datten ils attestats perdetga ch'ella ei stada a Biel ed aunc en Svizzra franzosa. Ils anno 13 eis ella turnada per in temps a casa. Denter sessiun fagevan ins in tec liber. Quei ei probabel l'emprema gada che ins ha saviu vegnir tochen Tavanasa cun la viafier. Ei era vegniu baghegiau onns ora ed ussa mava il tren tochen Muster. Naven dad anno 1912.
Il frar Sep Modest veva finiu il seminari e fatg ina grondiusa patenta. El ha era survegniu plazza da scolast e quei a Zignau. Schegie che il tren mava ussa stueva el ir a pei tochen Zignau. Nuota legher cunzun igl unviern.

Danis sepreparaven ei da far fiasta. La sora Maria Urschla fagieva nozzas cun il giuven Matias Nay da Tavanasa. Gia liung temps avon vevan ils spusai las veras en sac, quei mava lu aunc in tec zuppau, cunzun che il bab dalla spusa era buca incantaus da quell'amur.
El quitava che sia feglia seigi bia memia fina e castga per in um sco il fravi, ed el panzava. Tuttina han ils spusai buca schau luc ed il bab ei mo cun haregiar ius a nozzas. Naturalmeim che tut la famiglia ha priu part e la Maria Catrina ha procurau che tuts parents vevan ils culiars sterics e bialas camischas alvas cun il brust steric sco la moda dumandava. Da quei temps fuva ei buca usit ch'ins festivava nozzas dis en e dis ora aber ina flotta fiasta han els fatg. Ils beadis che ein lu gleiti suandai fagevan grond plascher al tat e tatta a Danis. La Maria Urschla ha giu 5 affons 4 buobs ed ina buoba. Ella ha veramein buca giu buna sanadad ed ei morta giuvna. Ils anno 1913 ei stau il davos onn da quell'epoca che la signeria da tut l'europa sentupava els loghens da cura e traffic ed ei regieva ina gronda noblezia era en svizzra. Ins discureva perfin els loghens dil grischun dalla moda ed ei deva schon lu era jurnals ch'ins saveva encurir ora resti e schar termetter la rauba a casa. Era deva ei ina gasetta tudestga schegie che buca biars el vitg discurevan quei lungatg. Il pli intressant fuva leu il Feulleton per quel vegneva ei bunamein sescarpau. ei deva leu la historia dil Buffalo Bill.
Ei deva lavur detgavunda els hotels e las giuvnas midavan in tec la regiun per ir a luvrar. Aschia ei ellas vegnidas lunsch entuorn. Tuttina ei Maria Catrina turnada a Friederichshafen leu fuva ei maneivel dalla famiglia da siu spus ed ella veva bunas relaziuns era cun ina sora da Josef. Gia daditg veva ella mess sia paga sin banca on tiara tudestga. Quei fuva in cert spargnar per las mobilias e tener casa.

 

uttenina ei tut vegniu auter. Quei che sereghegliava gia daditg en l'europa ei vegniu verdat Ils anno 1914 eis ei rut ora l'uiara. Ils umens han stuiu ir als confins. Ils frars da Maria Catrina vevan strusch fatg la recruta ch'els ei vegni clamai dalla patria,In tec allaga han era ils hotels stuiu serrar ed ei ha dau dad ir a casa e segidar cun ils geniturs.Per la svizzra fuva ei buca aschi grond prighel. Mender fuva ei on tiara tudestga che fuva cuumpigliada en l'uiara nua che il spus da Maria Catrina ha stuiu ir pi lunsch naven en survetsch. II bab Matias che resgiava lenna per la vischnaunca ei staus leds digl agid, la Nesa e la Maria Catrina mavan cun el a resgiar blocca da far lenna da baghegiar. Era deva ei da segidar cul puresser ei fuva da rugalar ils aviuls ed ils ers stuevan vegni medi . Ussa stueva mintgin tener a da quen tut la racolta pertgei ei fuva razionau. Duront igl unviern ei la Nesa ida a Cuera el hotel Marsöl a survir. Leu fuvan ils gronds officiers en dunsena ed ella ha surviu leu practicamein durontl'entira uiara. Per la Maria Catrina ha ei buca dau lavur sin siu mistregn. Ella ha stuiu ir en plazza privata. Quei ei buca stau lev per ella d'emprender da far in tenercasa cun 25 onns. Ella ei ida a Buchs tier ina famiglia dr. Metzler. Il miedi dal vitg cun ina gronda casa cun 4 affons ed ina dunna zun pretensiusa. La damaun dallas sis esser promta da luvrar schubergiar e cuschanar esser fina e schubra per retscheiver ils pazients dil docter e lu pertgirar quater buobas che fagevan il botsch. da quei da ver inagada liber era gnanc da tschintschar. La sonda schubergiar glentir di e dallas quater ir el salon e dumandar" Frau docter darf ich es Stückli Brot ha." Quel fuva numnadamein seraus en scaffa. Cuschanar e survir il da migliar e lu on cuschina migliar ils rests che vegnevan anavos. Zun negina veta da famiglia. La paga fuva 60 francs il meins .



uront tut quei temps sescriveva la Maria Catrina cun siu spus ed era cun lezza famiglia ed ei savevan termetter pacs da "Liebesgaben". Era ils ses a casa si Danis tarmettevan leu bunas caussas e quei fuva beinvegniu. En svizzra mava la veta ualti en uorden priu ora ch'ils umens eran als confins e tut la lavur schischeva sin ils umens vegls e las femnas. Naturalmein chei fuva stretg cun la maglia per cletg deva ei els vitgs plitost la pusseivladat da surviver cun ils agens products. Mazzar ina nuorsa ni in purschi quei saveva buca grad adina vegnir controllau.
La Maria Catrina ha empriu il tener casa da rudien en quella plazza. Per buca stuer dumandar la signura la secunda gada co cuschinar ha ella scret si ils recepts ed aschia fatg in bi carnet per ella. Dus onns ha ella surviu leu e lu anno 17 ei sia sora Nesa vegnida sin viseta tier ella. Quella ha envidau la sora ad im bien gentar al Bahnhof Buffett e cussegliau ad ella da dar giu quella plazza leu. Enzatgei aschia sappi ella segir anflar zanua auter. Probabel ein las duas soras idas leu tier in Photograf igl ei la suletta photo che nus vein era aunc ina cun la signeria da Buchs, glauter ei tut barschau a Danis.

 

 

 

Ils anno 1918 ei la Maria Catrina a Biel en ina Blanschiserie alla Dufourstr.Quei vegn ad esser stau in liug ch'ins saveva purtar il resti da lavar e far cul fier. Da qei temps regieva la grippa en svizzera e contuorn, consequenzas dall uiara. Bia schuldada han piars la veta cun quella epidemia. E cunzun glieud veglia han stuiu suttacumber a quella malsogna ei deva baras senza fin.
In tec allaga cu tut senormalisava deva ei puspei caschun da midar plazza. La Maria Catrina ei a Samaden en l'Egiadina tier ina nobla signura. Cheu veva ella da ver quitau da tut e mirar che la signura hagi la damaun siu solver tier il letg e tut tip top. Ei deva temps liber per la fintschala ed ella fageva caltschiel ed ora cul fier per siu aug Teies Fryberg da Breil tut marschava, per cuntentientscha da sia madam.
Igl aug veva scret ad ella en prescha ,dai giu tes daners on tiara tudestga igl ei prighel chei detti in 'inflaziun e ti rescas da piarder tut tiu spargnau. Sco la Clina fuva svelta eis ella ida sin banca e vuliu rugalar quei tut. Mo ei glei schon stau memia tard. Tut ses daners ch'ella veva spargnau per cumprar tenercasa eran senza valeta.
Quei ha dau in grev stausch ed ella ha aunc fatg autras ponderaziuns. Ils confins eran ussa passabels ed ella ha secunvegniu da seveser cun siu spus. Quel ha bein giu da defender sia patria mo ei mai staus en prighel da veta. La Clina veva scret ad el e vess giu bugen chel fuss vegnius en svizzra a luvrar. Ella ha era gia procurau cun sias bunas relaziuns per plazza per el. Pertgei? Ir on tiara tudestga a viver suenter las devastaziuns dall' uiara veva ella buca gust. Era leva siu spus Josef dispet esser officier. E quei leva dir habitar ella caserna. La Clina ei ida cun sia sora Nesa a Stuttgart e visitau el, e viu che quei carstgaun ch'ella veva schi bugen fuva entras l'uiara semidaus totalmein. Quei ei stau grev aber aschia ha ella sedecidiu da dar si quell'amicezia e ha dau anavos ad el sia vera. Il giuven um ha stuiu acceptar quei ha aber detg, quei chei stau vid miu maun dund 'jeu buc anavos. Cun grev cor mo tuttina era levgiada ha ella passentau leu in per dis cun sia sora. Era ha ella cumprau leu in bi ani per ella forsa sco memoria d'in bi temps dad amur ed era da larmas.

 

ls anno 19 eis ella puspei a casa e segida cun la famiglia.Il bab fuva gia detg malsauns Cun tutta carezia ha la Maria Catrina segidau da tractar siu bab ed il Dr. Nay veva dau la prognosa ch'el hagi crebs e vegni aunc a survegnir dolurs. Quei ei la finala buca stau aschia mo ha la famiglia pitiu e stada fetg mal da stuer schar murir il bab cun mo 57 onns La famiglia ha seteniu enseman fatg il pur e giu quitau dalla mumma.
La Nesa mava il bia en plazzas a survir La Maria veva fatg in emprendissadi sin posta e ha aschia saviu survegnir lavur el maneivel.Leu ha ella enconuschiu siu spus e pli tard maridau il Benedict Soliva. La Tonia ha segidau a casa e fatg il pur cun il frar Giachen. Pli tard ha era ella enconuschiu in flot scolast e maridau il Peter Antoni Willi da Domat. Il Sep Modest ha dau scola 4 onns a Zignau e suenter a Danis las classas superiuras. Denton ils anno 1920 eis el vegnius clamaus en Tuietsch per la scola secundara. Ils anno 1922 ha el maridau la Hedwig Nay feglia da Dr. Nay da Trun.

La ventira era gronda e Sep Modest veva marchedau cun sia sora la Maria Catrina da dar ad el quei bi ani per schenghegiar el a sia spusa. Quel ei lu staus onns ora el truchet pertgei la Hedwig ei morta schon anno 1925. Pli tard ha mia mumma survegniu anavos quel. Ei fuva buca sempel suenter l'uiara fuva schi bia sclavinau ins veva da combatter grippas e cunzun la tuberculosa che regieva lu massiv.
Aschia ei era la sora Maria Urschla morta baul e schau anavos quater affons pigns. Il Pop han ils Nays priu si Danis e han giu quitau dal Sep tochen chel ei staus carschius. Era per la Maria Catrina ha ei dau da segidar dapertut e savens mava ella si Breil nua ch'ella luvrava tier ina parenza el restaurant Fausta Capaul. aschia ha ei sedau ch'ella cuschanava leu, ed il Dr. Condrau da Trun che visitava il, pazients a Breil ha schau gustar il gientar e dumandau l'ustiera tgi che seigi en cuschina. Quella ha fatg spert da ruschanar quei seigi ina niazza la Maria Catrina Nay che sappi bein franzos e seigi ina prima glättra. Il signur Docter encureva ina buna fumitgasa ed el ha buca schau pil pauc da haregiar che la giuvna Nay vegness tier el a Trun en survetsch. La Maria Catrina ha ponderau ella saveva chei fussien femnas avunda a casa uss. Era ha ella stuiu veser chei tuccava savens ad ella da far las lavurs groppas en casa e contuorn. Aschia ha ella puspei inagada fatg la coffra ed ei ida anno 22 enta Trun. Leu eis ella stada per gronda cuntentientscha, fatg il percasa e mava a spass cun ils buobs dil docter il Hansli ed il Leo. Era veva ella da dar ora las medischinas als pazients ed ha aschia empriu d'enconuscher il Josef Spescha da Trun.
Il Josef fuva il giuven dalla famiglia Spescha e habitava cun sia mumma ella cruna.
El veva empriu da far il calger e veva giufuns la cruna sia buda. Igl ei suandau in bi temps d'emprender d'enconuscher in l'auter ed els ein maridai igl october anno 1924. Co els han viviu e sur da sia famiglia haiel scret en la cronica da pli baul.